Uncaria tomentosa to duże pnącze (liana) osiągające ok. 30 m długości, o polskiej nazwie czepota puszysta. Popularnie nazwana kocim pazurem z uwagi na charakterystyczne kolce łodygowe lub vilcacorą. Rodzaj Uncaria jest rozpowszechniony w Azji, Afryce oraz w Ameryce Południowej, gdzie w lasach deszczowych rosną dwa gatunki: Uncaria tomentosa i Uncaria guianensis. Oba gatunki Uncaria mają długą historię zastosowań medycznych, plemiona indiańskie stosują ją od 2000 lat. Indianie Ashaninka z Peru używają Uncaria tomentosa w leczeniu astmy, zapalenia dróg moczowych, reumatyzmu i bólu kości, przy gojeniu głębokich ran, po porodzie, przy wrzodach żołądka, w różnych infekcjach i stanach zapalnych oraz przy leczeniu raka. Niektóre szczepy indiańskie używały korzeni tej rośliny jako środka antykoncepcyjnego, ale potrzebny jest do tego celu stężony wywar z 5-6 kg korzeni. W celach leczniczych, tradycyjnie, z kory przyrządzany jest wywar lub napar, używa się też kory korzeni lub pnia, a często również liści.
Liczne zastosowania tej rośliny w tradycyjnej medycynie peruwiańskiej spowodowały duże zainteresowanie nią w wielu krajach na świecie i jej nadmierną eksploatację ze stanowisk naturalnych. Obecnie surowiec pochodzi głównie z plantacji. Badania farmakologicznie rozpoczął w latach 70-tych Austriak K. Keplinger, w ich wyniku koci pazur został wprowadzony na rynek niemiecki jako immunostymulujący lek roślinny. Prace nad tym gatunkiem prowadzone są nadal w Peru, Niemczech, Stanach Zjednoczonych, w krajach europejskich (Austria, Węgry, Włochy) oraz w Chinach.
Na podstawie tych badań wnioskowano, że Uncaria tomentosa może być przydatna w leczeniu niektórych postaci nowotworów (głównie przewodu pokarmowego), chorób wirusowych (półpasiec, opryszczka narządów płciowych, HIV), chorób bakteryjnych (głównie skóry, np. czyrakowatości), grzybiczych (drożdżyce), dny moczanowej, chorób zwyrodnieniowych układu ruchu (reumatoidalne zapalenia stawów), chorób o podłożu alergicznym, a także zaburzeń hormonalnych u kobiet (zespół napięcia przedmiesiączkowego). Surowiec ma właściwości oczyszczania całego przewodu pokarmowego, dlatego jest przydatny w leczeniu stanów zapalnych śluzówki jelit, w uchyłkach, przetokach, zapaleniu okrężnicy, także w hemoroidach, zapaleniach odbytu, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Jest nieprawdopodobne, aby za tak różnorodną aktywność w leczeniu chorób odpowiadała jedna substancja, lub nawet grupa związków. Logicznym wyjaśnieniem szerokiego spektrum działania jest wpływ na układ immunologiczny i zwiększanie odporności organizmu.
Uncaria tomentosa zawiera dwa typy alkaloidów oksoindolowych - pentacykliczne i tetracykliczne. Przypuszcza się, że alkaloidy pentacykliczne oddziaływują na układ immunologiczny i są uważane za korzystne, natomiast tetracykliczne działają na ośrodkowy układ nerwowy i ich obecność nie jest pożądana. Tetracykliczne zmniejszają pozytywne działanie immunostymulujące pentacyklicznych (obecność 1% tetracyklicznych może zmniejszyć korzystny efekt immunologiczny surowca nawet o 30%). Odpowiedni sposób ekstrakcji pozwala otrzymać optymalny skład preparatu.
Obydwa gatunki Uncaria skutecznie działają przeciwzapalnie, a działanie to może wynikać z ich zdolności do hamowania TNF-alfa oraz w mniejszym stopniu do produkcji prostaglandyny E2. Alternatywnym wyjaśnieniem skuteczności vilcacory jest jej działanie antyoksydacyjne, likwidujące wolne rodniki. Ekstrakt Uncaria tomentosa okazał się efektywnym wymiataczem rodników. Vilcacora pełni więc rolę cytoprotekcyjną - chroni komórki przed stresem oksydacyjnym oraz blokuje aktywację TNF-kappaB. Pokazano, że podawanie Uncaria tomentosa palaczom hamuje mutagenność ich moczu (w teście Amesa), co potwierdza korzystny wpływ ekstraktu w sytuacjach stresu oksydacyjnego.
Badano działanie kliniczne i bezpieczeństwo stosowania ekstraktu roślinnego z Uncaria tomentosa u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Obserwowano ponad 50% zmniejszenie liczby bolących stawów, w porównaniu do placebo.
Wodny ekstrakt kory Uncaria tomentosa był stosowany w Ameryce Południowej jako czynnik wzmacniający odporność organizmu. Wykazano, że wodny ekstrakt vilcacory wydłuża przeżycie limfocytów, ale nie zwiększa ich proliferacji, czyli namnażania. Może on być stosowany jako czynnki przyspieszający zdrowienie pacjentów z leukopenią. Efekt wzmacniający układ odpornościowy przejawiał się jako zwiększenie współczynnika limfocyty/neutrofile w krwi obwodowej.
Badano działanie alkaloidów Uncaria tomentosa na osłabienie pamięci spowodowane przez leki wywołujące amnezję. Okazało się, że alkaloidy wywierają korzystny wpływ w przypadku osłabienia pamięci wywołanego dysfunkcją układu cholinergicznego. Podkreślono, że ekstrakty z Uncaria tomentosa nie wykazują toksyczności in vitro w testowanych stężeniach. Badania dowiodłu braku toksyczności ostrej, jak i przewlekłej.
Badania wykazały również zdolność efektywnej naprawy DNA, wzmocnienie układu immunologicznegi oraz brak toksyczności wodnego ekstraktu vilcacory u samic szczura. Badano też jego działanie na ochotnikach. Wyniki wykazały statystycznie istotny spadek uszkodzeń DNA i odpowiadający mu wzrost naprawy DNA w grupie osób leczonych preparatem. Stwierdzono ponadto brak objawów toksycznych. Wodny ekstrakt Uncaria tomentosa indukuje apoptozę, hamuje proliferację komórek nowotworowych in vitro oraz wzmacnia naprawę DNA, odpowiedź mitotyczną i działa na białe krwinki in vivo. Mechanizm działania na białe krwinki nie jest znany, ale wyniki pokazują, że wzmocnienie naprawy DNA i odpowiedź komórek immunologicznych wspiera ogólne wzmocnienie układu immunologicznego. Hamujące działanie ekstraktu z Uncaria tomentosa na wzrost komórek rakowych może następować przez indukowanie apoptozy, co uwidacznia się przez zmiany morfologiczne. Powyższe wyniki są dowodem na antynowotworowe właściwości wodnego ekstraktu z vilcacory za pomocą mechanizmu selektywnej indukcji apoptozy.
W Zakładzie Chemii Fizycznej Akademii Medycznej w Warszawie wykonano testy zdolności zmiatania rodników przez kilka preparatów mających w składzie Uncaria tomentosa; producentem preparatu o nazwie Detox była francuska firma Arkopharma (a dystrybutorem w Polsce firma Vision Polska, część koncernu Vision International People Group). Zbadano równiez kilka próbek innej firmy, dostarczonych z Wielkiej Brytanii. Preparaty z vilcacory dość dobrze likwidowały rodnik DPPH, aczkolwiek nie były tak skuteczne jak preparaty polifenolowe (ekstrakt antocyjanów aronii czy ekstrakty z zielonej herbaty). Z prowadzonych badań wynika, że w przypadku ekstraktów kory Uncaria tomentosa bardzo ważne jest pochodzenie surowca. Dostarczone próbki rózniły się kolorem, rozpuszczalnością, a wkonsekwencji też pojemnością antyoksydacyjną. Pojemność antyoksydacyjna była najwyższa w przypadku Detoxu, w którego wytwarzaniu stosuje się technikę liofilizacji (w temperaturze ciekłego azotu nie następuje rozkład związków czynnych, nie są one utleniane, jak często ma miejsce w procesie suszenia w podwyższonej temperaturze).
Podsumowując, wg dostępnego piśmiennictwa, działania farmakologiczne wodnego ekstraktu to działania: przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, antynowotworowe, antymutagenne, indukujące apoptozę i wzmacniające układ odpornościowy. Jak już wspomniano, należy ostrożnie dawkować preparaty działające na układ immunologiczny. Immunomodulatory przy pewnej dawce rzeczywiście dają efekt immunostymulujący, ale przy większej może zachodzić immunosupresja. Powstają wtedy choroby z autoagresji. Nie ma badań na ludziach określających taką granicę w przypadku standaryzowanych preparatów Uncaria tomentosa. Nie powinny go stosować kobiety pragnące zajść w ciążę, dawka działająca antykoncepcyjnie jest bardzo wysoka. Ekstrakt zmniejsza agregację płytek krwi i działa rozcieńczająco na krew, nie powinno się go stosować przed zabiegiem chirurgicznym czy w połączeniu z lekami o podobnym działaniu.
Artykuł prof. n. Iwony Wawer z Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Warszawie pochodzi z książki "Produkty XXI wieku - Zalecenia metodyczne dotyczące stosowania biologicznie aktywnych suplementów żywności VISION INTERNATIONAL PEOPLE GROUP w celu optymalizacji żywienia i zachowania zdrowia człowieka"
